استرس مزمن و مشکلات گوارشی - قسمت 1

بدن ما برای رشد و سلامتی پایدار به مواد مغذی، ورزش، سلامتی ناحیه شکمی و میکروبیوم روده ها و مواد ریز مغذی و مکمل هایی که می خوریم نیاز دارد. می خواهیم از اهمیت سیستمی سخن بگوییم که می تواند بر قابلیت و تاثیر گذاری عوامل بالا بیفزاید و آن را چندین برابر کند. ما سیستم عصبی مرکزی(central nervous system) داریم که اگر کارکردهای آن را به خوبی بشناسیم و در زمینه درست آنرا به کار ببریم به ما کمک می کند از تاثیر مثبت آن در افزایش سلامتی عمومی بدن بهره بگیریم.

اهمیت وجود سیستم عصبی که تمام عملکردهای کوچک و بزرگ بدن را تنظیم و کنترل می کند چیست؟

ما اگر به موجودات تک سلولی نگاهی بیاندازیم چون سلول دیگری برای تعامل و ارتباط در این سیستم وجود ندارد سیستم عصبی نیز وجودش در این سیستم اهمیتی نمی یابد. اگر به موجودات و سیستم هایی که سلول های بیشتری دارند در این سیستم ها اهمیت وجود ارتباطات سلولی آشکار می شود. ما موجود چند سلولی نیستیم بلکه بدن ما بیش از 40 تریلیون سلول دارد که در ارتباطات بسیار پیچیده با هم هستند. در واقع حیات ما وابسته به این تعاملات و ارتباطات سلولی است، به طوری که بشر و بدن تکامل یافته اش در طی میلیونها سال با بهره گیری از قدرت و بهینه سازی این ارتباطات سلولی توانسته است حیات خود را ادامه دهد و تکامل یابد. پس وجود این سیستم عصبی فوق العاده برای بشر و تکامل و بقای حیاتش اهمیت بسزایی دارد.

تمامی عملکردهای غیر ارادی بدن ما توسط سیستم عصبی خودمختار بدن(autonomic nervous system) صورت می پذیرد. برای اینکه نفس بکشیم لازم نیست که فکر کنیم، برای اینکه فشار خونمان بالا و پایین شود نیاز نیست که ما کاری انجام دهیم، وقتی غذا می خوریم برای هضم آن فکر نمی کنیم و همه ی این کارها خود بخود و با کمک سیستم عصبی خودمختار بدن ما انجام می گیرد.

سیستم عصبی خود مختار ما از دو شعبه اصلی با نام سیستم عصبی سمپاتیک(Sympathetic) یا جنگ و گریز و سیستم عصبی پاراسمپاتیک(Parasympathetic) یا آرامش و صلح تشکیل شده است و هر کدام از این شعبه ها بنابر شرایطی و با توجه به اقتضاعاتی در بدنمان فعال می شوند.

هر موجودی برای زنده ماندن و حیات سالم نیاز دارد تا منابع موجودش را به صورت بهینه تخصیص نماید که در بدن ما نیز این وظیفه ی مهم توسط سیستم عصبی خودمختار و دو شعبه ی اصلی آن انجام می شود.

زمانی که ما در وضعیتی قرار داریم که حیات ما در خطر است، مانند حمله یک حیوان وحشی، یک اتفاق خطرناک و هر موقعیت دیگر بدن ما سیستم عصبی سمپاتیک یا جنگ و گریز ما را برای مدیریت این وضعیت و حفظ حیات ما فعال می کند. با فعال شدن سیستم سمپاتیک منابع بدن ما به سمت حفظ حیات کوتاه مدت ما سرآزیر می شود. آدرتالین ترشح می شود، رگ ها تنگ تر شده و قلب تندتر می زند و خون را به سمت ماهیچه ها برای انجام دفاع یا فرار سریع سرازیر می کند. سپس کورتیزول(هورمون استرس) ترشح می شود تا بتواند گلوکز را که منبع انرژی سریع برای بدن در این وضعیت است فراهم کند.

این فعال سازی سیستم سمپاتیک ضامن بقای حیات ما در کوتاه مدت است و بعد از اتمام وضعیت خطر و استرس زا بدن در حالت نرمال به وضعیت عادی برمی گردد و فعالیت های عادی خود را از سر می گیرد.

زمانی که بدن ما در وضعیت عادی قرار دارد، منابع بدن ما به سمت ارگان های حیاتی مانند: کبد، مغز، گوارش و غیره سرازیر می شود. در این وضعیت سیستم عصبی پارا سمپاتیک یا سیستم صلح و آرامش بدن فعال است و ما می توانیم، قدرت ایمنی بهتر، تولید مثل بهتر، گوارش بهتر، بهبود و تعمیرات دی ان ای(DNA) بهتر و سالم تری را داشته باشیم.

در حالت عادی و به صورت غالب باید سیستم عصبی پارا سمپاتیک ما فعال باشد تا بتواند کارهایی را که برای حیات بلند مدت و سلامتی ما لازم است انجام دهد. سیستم عصبی سمپاتیک و سیستم عصبی پارا سمپاتیک مانند دو کفه ی الا کلنگ هستند که فعالیت یکی دیگری را از کار می اندازد و هر دو در یک زمان واحد نمی توانند فعال باشند.

سوال اساسی این است که برای بدن ما کدامیک از سیستم های عصبی سمپاتیک یا پارا سمپاتیک اهمیت بیشتری دارد؟

اولویت اصلی بدن ما این است که ابتدا حیات کوتاه مدت خود را حفظ نماید، چرا که اگر حیات ما در کوتاه مدت به خطر بیافتد اهمیتی ندارد که سلامتی و عملکردهای بلند مدت بدنمان مانند: ایمنی، گوارش، تولید مثل و بهبود انجام گیرند یا نه. ابتدا ما باید زنده بمانیم تا بتوانیم به موارد بعدی بپردازیم.

پس بنابر اهمیت های بدن سیستم عصبی سمپاتیک بدن اولویت بیشتری دارد و می تواند عملکردهای سیستم عصبی پارا سمپاتیک را تحت تاثیر قرار دهد. اگر موقعیتی پیش بیاید که بدن در خطر باشد به سرعت سیستم سمپاتیک فعال خواهد شد و عملکردهای پارا سمپاتیک بدن را خاموش می کند. منابع بدن به سمت جنگ و گریز سرازیر می شود و از سمت ارگانهای حیاتی مانند کبد، گوارش، ایمنی و ... برداشته می شود.

این حالت برای بدن ما حیات بخش است و به سرعت بعد از رفع خطر، بدن به شرایط عادی و فعال بودن جزئی سیستم پارا سمپاتیک بر می گردد. مشکل از آنجایی شروع می شود که بشر امروز ناخواسته و بدون آگاهی به صورت جزئی و در زمانهای زیادی در حالت فعال بودن سیستم سمپاتیک قرار دارد(استرس مزمن) و این سبب می شود که با وجود تلاش برای اصلاح رژیم غذایی، فعالیت های ورزشی سالم و هر اقدام دیگر در راستای سلامتی بدن این اقدامات با وجود استرس مزمن نتیجه ی لازم را نخواهند داد.

استرس مزمن حالتی است که سیستم سمپاتیک در آن به صورت جزئی و در مدت زمانهای طولانی فعال است و منابع بدن به سمت جنگ و گریز سرازیر شده و از سمت ارگانهای حیاتی مانند کبد، گوارش، ایمنی، بهبود و ... برداشته شده است.

منابع استرس زای بدن می توانند بیرونی باشند، مانند حمله یک حیوان وحشی، خبر ناگوار و هر خبر و حادثه در پیرامون ما. یا می توانند از درون ما تولید شوند، مانند نگرانی ها و افکار منفی که درون ذهنمان می پرورانیم. مشکل اینجاست که بدن ما بین خطر یک حیوان وحشی و یک خبر منفی یا یک فکر بیماری زا از لحاظ فعالسازی سیستم سمپاتیک تفاوتی قائل نیست و برای همه با درجات مختلف سیستم سمپاتیک عصبی فعال می شود و بدن در وضعیت استرس قرار می گیرد. این وضعیت استرس امروزه اغلب سطح پایین و مزمن است و فرد از آن اطلاعی ندارد و در این شرایط حتی با وجود انتخاب رژیم سالم، ورزش سالم و انواع فعالیت های سالم در جهت سلامتی به دلیل برداشته شدن تمرکز بدن از ارگانهای حیاتی نتیجه و سلامتی لازم را حاصل نمی کنند.

استرس مزمن یا فعال بودن مزمن سیستم سمپاتیک عصبی باعث برداشته شدن تمرکز بدن از حیات و سلامتی بلند مدت و تمرکز بر حیات کوتاه مدت می شود. در این زمان جریان خون به سمت ماهیچه ها برای فرار یا دفاع سریع روان می شود و جریان خون از کبد که بیش از 500 عملکرد اساسی را در بدن انجام می دهد برداشته می شود. سیستم گوارشی منابع مناسبی دریافت نمی کند و به این دلیل هضم غذاها و جذب مواد مغذی با مشکلاتی روبرو می شود. سیستم دفاعی بدن نیازهایش را به صورت اصولی دریافت نمی کند و ضعیف می شود. سیستم تولید مثل نیازهای خود را دریافت نمی کند و این فرد را از لحاظ مسائل جنسی با مشکلاتی روبرو می کند. تعمیرات دی ان ای و بهبود بدن به شدت تحت تاثیر قرار می گیرد و از روال عادی خارج می شود.

در این وضعیت فرد حتی با وجود دریافت رژیم مناسبی که تمامی نیازهای بدن را دارد به دلیل مشکلات گوارشی حاصل از استرس مزمن نخواهد توانست این مواد مغذی را جذب و استفاده نماید.

استرس مزمن یکی از عوامل اصلی بر هم خوردن تعادل متابولیکی بدن و مشکلات سلامتی مانند چاقی می باشد. وقتی سیستم سمپاتیک بدن به صورت جزئی و در بلند مدت فعال است یعنی بدن در وضعیت استرس مزمن قرار دارد، بدن به منبع گلوکز به عنوان انرژی سریع نیازمند است و این کار را به کمک ترشح هورمون کورتیزول یا استرس انجام می دهد.

کورتیزول ترشح می شود تا میزان گلوکز بدن را بالا ببرد و این کار را از طریق دو منبع اصلی انجام می دهد. یک منبع گلیکوژن های ذخیره شده در بدن که به صورت انرژی رزرو شده هستند و منبع دیگر پروتئین های بدن است. در زمانی که استرس مزمن وجود دارد اگر گلیکوژن در دسترس نباشد، کورتیزول از طریق فرایندی به نام گلوکونئوجنسیس(Gluconeogenesis) یا تولید گلوکز از ابتدا با شکستن پروتئین ها و در واقع ماهیچه های بدن گلوکز را افزایش می دهد.

در این وضعیت اگر فردی در مدت زمان زیادی استرس مزمن داشته باشد ماهیچه های وی به شدت شکسته شده و با بالا بودن گلوکز و انسولین در این وضعیت چربی را در ناحیه شکمی ذخیره خواهد کرد. افرادی که شکم بزرگ، ناحیه بالا تنه و پاهای لاغری دارند و پشتی صاف دلیل ایجاد چنین شکل بدنی برای آنها استرس مزمن است.

استرس مزمن همچنین می تواند به دلیل نیاز به تامین سریع گلوکز هوس به غذاهای ناسالم و شیرین را در بدن افزایش دهد که این خود می تواند به بدتر شدن مسئله ذخیره چربی و چاقی کمک کند.

همچنین با بالا بودن مزمن گلوکز و در ادامه انسولین بدن با استرس مزمن مسئله ای به نام مقاومت به انسولین ایجاد خواهد شد که در واقع سندرم متابولیکی است و منشاء بیماری ها و مسائل مزمن امروزی مانند چاقی.

استرس مزمن یا فعال بودن مزمن سیستم سمپاتیک مسائل سلامتی بسیاری را برای قسمت های مختلف بدن می تواند به دنبال داشته باشد، مانند سیستم قلبی عروقی. مسائلی را که استرس مزمن برای سیستم قلبی و عروقی به دنبال دارد می توان به صورت زیر برشمرد:

- ریتم نامنظم قلبی

- فشار خون بالا: در اثر استرس آدرنالین ترشح می شود که باعث تنگ تر شدن رگ ها و تندتر زدن قلب می شود که این مسئله سبب ایجاد فشار خون خواهد شد و اگر در بلند مدت این اتفاق بیفتد برای سلامتی سیستم قلبی و عروقی خطرناک است.

- برهم خوردن تعادل گلوکز و مقاومت به انسولین: با بالا بودن گلوکز بر اثر استرس مزمن بدن رفته رفته سلامتی متابولیکی خود را از دست می دهد و به انسولین مقاوم می شود و مقاومت به انسولین منشاء بسیار از مسائل متابولیکی از جمله بیماری های قلبی و عروقی است.

- افزایش ریسک لخته شدن خون در رگ ها: در وضعیت استرس بدن فاکتورهای لخته شدن خون را به دلیل پیش بینی احتمال درگیری و خونریزی افزایش می دهد و این مسئله زمانی مشکل ساز می شود که در دراز مدت بر اثر استرس مزمن احتمال لخته شدن خون در رگ ها افزایش می یابد و افراد درگیر با این مسئله داروهای رقیق کننده خون مصرف می کنند.

نکته: این حقیقت را باید در نظر داشت که درست است استرس مزمن یکی اط اصلی ترین عوامل ایجاد مسائل و بیماری های قلبی عروقی است ولی تنهاترین عامل نیست.

استرس مزمن می تواند در خواب افراد مسائل زیادی را ایجاد کند و جلوگیری کند از داشتن خواب های سالم و کافی. این اتفاق از طریق فعال بودن سیستم سمپاتیک و با دو مکانیسم صورت می گیرد.

زمانی که بدن در فاز استرس است افکار قابل کنترل نیست، افکاری که اغلب منفی هستند و بدون هیچ کنترلی در ذهن تولید می شوند. وجود این افکار سریع تولید شونده و اغلب منفی جلوگیری خواهد کرد از رفتن به بازه های خواب عمیق و مناسب و فرد درگیر با این مسئله اغلب بی خواب خواهد شد.

در زمانی که بدن در فاز استرس قرار دارد هورمون کورتیزول ترشح می شود. هورمون کورتیزول ترشح هورمون ملاتونین (Melatonin) یا هورمون خواب را قطع و مختل خواهد کرد چون ما در زمان استرس نیاز داریم که بیدار باشیم اتفاقی که در صبح ها می افتد. با وجود استرس مزمن تولید هورمون ملاتونین مختل و قطع خواهد شد و چرخه های بیداری و خواب فرد به طور کلی بر هم خواهد خورد و فرد خواب خوب و با کیفیتی را تجربه نخواهد کرد.

فعال بودن مزمن سیستم سمپاتیکی یا به عبارتی استرس مزمن باعث ایجاد مسائل سلامتی زیادی در ناحیه گوارشی می شود. استرس مزمن فعالیت های پارا سمپاتیکی بدن را خاموش می کند و از آنجایی که عملکردهای گوارشی، عملکردهایی پارا سمپاتیکی هستند پس تحت تاثیر قرار می گیرند:

- ریفلاکس اسید معده: با کم و خاموش شدن فعالیت های پاراسمپاتیکی میزان تولید اسید معده کاهش می یابد و همچنین میزان کنترل بر روی باز و بسته شدن دهانه بالایی معده کم می شود و هر دوی این عوامل سبب ایجاد ریفلاکس اسید معده خواهند شد.

- زخم معده: باکتری با نام اچ پایلوری(hpylori) که با کم شدن اسیدیته معده فعالیتش زیاد می شود و می تواند در دیواره معده زخم ایجاد کند، که کم شدن غلظت اسید معده با استرس مزمن اتفاق می افتد.

- یبوست: حرکت های مواد غذایی درون سیستم گوارشی و بخصوص روده ها توسط سیستم پارا سمپاتیک صورت می پذیرد و با استرس مزمن این عملکردها مختل شده و باعث یبوست و حتی اسهال می شود.

- سندرم روده تحریک پذیر(IBS): در اثر کم شدن تحرک قسمت های مختلف سیستم گوارشی و مشکلات گوارشی ناشی از استرس مزمن مسائل دیگری مانند سندرم روده تحریک پذیر برای سیستم گوارشی ایجاد می شود.

در ویدئوی بعدی ادامه موارد را بررسی می کنیم.

برای دیدن ویدئوهای بیشتر در مورد کارکردهای بدن از بخش دانلودهای سایت استفاده نمایید. همچنین آگاهی ها و تمرینات دوره فوق العاده گام های اساسی برای سلامتی 1 منبع عالی ای است برای به تعادل دراوردن بدن و رسیدن به سلامتی پایدار و همه جانبه در زندگی.