اقدامات عملی برای سلامتی ذهنی و جلوگیری از زوال عقل

ذهن ما ارگانی بسیار مهم است و تقریبا تمامی قسمت های بدن ما را کنترل می کند. سلامتی این ناحیه از بدن اهمیت بسیار زیادی دارد ولی افراد زیادی به خصوص با افزایش سن درگیر مسئله ای به نام زوال عقل(Dementia) می شوند که به کل زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می دهد و با رنج و مشقت فراوانی روبرو می سازد.

زوال عقل در واقع از دست دادن کارکردها و توانایی های ذهنی تا جایی که نتوان امور عادی زندگی را مدیریت کرد، یعنی از دست دادن قدرت های ذهنی. از دست دادن توانایی هایی مانند یادگیری، به یادسپاری، حرکت های عادی و ... .

این پروسه به مرور زمان اتفاق می افتد و در سالهای پیری زندگی نمود بیشتری می یابد. مسئله ای که وجود دارد این است که زوال عقل برگشت پذیر نیست.

زوال عقل نه مانند نقص های مادرزادی کاملا به ژنتیک وابسته است و نه مانند دیابت نوع دو کاملا به سبک زندگی ارتباط دارد. مسئله ای است که از هر دو نشات می گیرد، هم ژنتیک و هم سبک زندگی. وجود نقش 50 درصدی ژنتیک به این معنی نیست که هر کس با داشتن استعداد ژنتیکی حتما به زوال عقل دچار خواهد شد، بلکه مهم این است که بدانیم می توانیم با کنترل و استفاده از فاکتوری به نام سبک زندگی از بروز مشکلات و استعداد ژنتیکی در این زمینه جلوگیری کنیم.

ما افراد زیادی را می بینیم که با داشتن سن های بالا توانیایی ذهنی بالایی دارند و می توانند حتی با سن بالا تمامی امور عادی زندگی را با خوشی و سلامتی انجام دهند.

تمامی ارگانهای ما به خصوص مغز ما برای داشتن عملکردی درست و سالم نیازهای ضروری دارد که در صورت تامین صحیح آنها سلامتی ذهنی و عملکرد ذهنی بسیار خوبی را تجربه خواهیم کرد. این نیازهای اساسی شامل: سوخت، اکسیژن، تحریک و مواد مغذی است که آنها را بررسی می کنیم.

- منابع انرژی و سوخت برای بدن ما گلوکز و کیتون ها هستند. به صورت ترجیحی اگر گلوکز بدن ما بالا باشد، مغز ما 100% انرزی خود را از گلوکز تامین خواهد کرد ولی به دلیل افت و خیزهای زیاد گلوکز در روز ما نیز افت و خیزهای زیادی در انرزی مغزی تجربه خواهیم کرد. منبع فوق العاده انرژی دیگر برای مغز کیتون ها(keytones) هستند که از شکسته شدن چربی ها در بدن تولید می شوند و لذا بسیار پایدار و مفید برای بدن و مغز ما هستند. اگر به بدنمان اجازه دهیم که به فاز چربی سوزی برود، در این حالت ذهن ما بیش از 75% از انرژی خودش را از کیتون های پایدار تامین خواهد کرد که منجر به تجربه پایدار انرژی برای ما نیز است. برخلاف گلوکز که التهاب زاست، کیتون ها ضد التهاب هستند و مزایای فراوانی برای سلامتی ما دارند.

- اکسیژن کافی نیاز مهم دیگر مغز است. مغز ما برای اکسیده کردن(سوزاندن) انرژی ها نیاز دارد به اکسیژن. اگر اکسیژن کافی برای مغز ما تامین شود، انرژی بالایی تجربه خواهیم کرد و در صورت کمبود اکسیژن تبدیل انرژی مناسبی در بدن صورت نخواهد گرفت و انرژی مناسبی تجربه نخواهیم کرد.

همه ی ارگان های ما بر اساس نظم و هوشمندی فوق العاده ای که بدنمان دارد رشد کرده و ادمه حیات می دهند. هر ارگانی در بدن ما برای رشد و قوق تر شدن به محرک نیاز دارد. به قول اصطلاح You use it or you lose it که شما یا از آن استفاده می کنید یا آن را از دست می دهید. بدن هوشمند ما ارگانهایی را حفظ می کند، رشد می دهد و قوی تر می کند که از آنها استفاده می شود و اگر استفاده ای از ارگانی صورت نگیرد آن ارگان را از دست خواهیم داد.

ماهیچه های ما برای رشد و قوی تر شدن و قوی باقی ماندن بایستی تنش و فشار داشته باشند(تمرینات ورزشی و ماهیچه سازی) و اگر ماهیچه ای استفاده نشود از بین خواهد رفت. استخوانهای ما برای قوی تر شدن و قوی تر ماندن نیاز به جاذبه و حرکت برای تحریک رشدشان دارند. اگر فضانوردی از فضا برگردد به دلیل نبود جاذبه و تامین نشدن حرکات و نیروی لازم برای استخوان هایش، چگالی زیادی از استخوان هایش را از دست خواهد داد.

- مغز ما ارگانی است که برای قوی تر شدن و قوی ماند و برای سلامتی نیاز به تحریک دارد، مغز ما در هر ثانیه میلیاردها بیت اطلاعات را پردازش می کند. در واقع محرک های مغز ما سیگنال ها هستند، سیگنالهایی که باعث می شوند ذهن به کار افتاده و قوی تر شود. اصلی ترین منبع تامین سیگنالهای مغزی حرکات فیزیکی است. داشتن حرکات فیزیکی مناسب و ورزش سالم لازمه ی سلامتی ذهنی می باشد.

- همچنین مغز ما نیازهای تغذیه ای دارد که برای سلامتی عملکردی و ساختاری به آنها نیازمند است این مواد مغذی شامل DHAکه نوعی روغن پیچیده در روغن ماهی است، مواد معدنی و کلسترول است که بیشتر ساختار مغز ما از کلسترول ساخته شده است.

هر عاملی که انرژی، اکسیژن و تحریک مغز را مختل کند به سلامتی مغز آسیب خواهد رساند.

عواملی را که رسیدن انرژی به مغز را مختل می کنند بررسی می کنیم:

- گلوکز بالا: برخلاف باور عموم که گلوکز بالا می تواند برای مغز و داشتن انرژی بالا مفید باشد، گلوکز بالا سبب ایجاد مسئله ای به نام مقاومت به انسولین در سلول های مغزی و سایر نقاط بدن می شود و این امر از رسیدن انرژی کافی به مغز جلوگیری خواهد کرد. برای داشتن منبع انرژی مناسب برای مغز مانند کیتون ها بایستی گلوکز بدن در زمانهای طولانی پایین باشد تا بدن بتواند به فاز چربی سوزی رفته و کیتون تولید کند.

- گردش ضعیف در بدن. اگر بدن ما به هر دلیلی مانند گرفتگی عروق گردش خون ضعیفی داشته باشد با وجود مواد مناسب و انرژی کافی در خون این مواد به مغز نخواهند رسید.

- استرس: در مواقع استرس اولویت های بدن تغییر می کند و بدن تمرکز خود را برای حفظ جان و بقا متمرکز می کند که در این صورت خون از قسمت قدامی به پشت و پایین مغز خواهد رفت که در ادامه باعث کمبود انرژی مغز خواهد شد.

عواملی که رسیدن اکسیژن به مغز ما را مختل می کنند:

- اختلال در گردش خون: هر عاملی که گردش خون ما را تحت تاثیر قرار دهد، زیرا خون باید به مغز ما برسد تا اکسیژن مورد نیاز به آن برسد.

- اختلال در ریه ها: ریه ها مسئول اکسیژن دار کردن خون ما هستند و اگر اختلالی در آنها باشد باعث ایجاد مشکل در اکسیژن مغز می شوند، بیماری هایی مانند CHF(Congestive Heart Failure) که نوعی اختلال در پمپاژ خون قلب است باعث تجمع مایعات در ریه ها می شود که نوعی اختلال در اکسیژن رسانی مغز ماست.

- کم خونی یا آنمی(Anemia): حجم خون عاملی مهم و تایین کننده در سلامتی گردش خون و توانایی اکسیژن رسانی خون ماست که با کم خونی به شدت تحت تاثیر قرار می گیرد.

مغز ما به وسیله ی سیگنالها تحریک می شود، یعنی به کار می افتد و عملکرد انجام می دهد. در واقع سیگنالها مایه ی حیات مغز ما هستند. حال این سیگنالها چگونه تامین می شوند؟

یکی از مهمترین تامین کنندگان محرک های سیگنالی مغز ما حواس پنجگانه هستند: بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و لامسه.

وقتی جسمی را می بینیم درواقع با رسیدن فوتون های نوری از آن جسم به گیرنده های حساس به نور چشم ما و تحریک شدن آنها و تولید و ارسال سیگنالهایی به مغزمان فرایند دیدن اتفاق می افتد.

هنگامی که صدایی تولید می شود در واقع لرزشی در هوا ایجاد می شود و وقتی این لرزش به پرده ی گوش ما می رسد با تحریک این گیرنده سیگنالهایی تولید و به مغز ما ارسال می شود.

هر تحریکی که به گیرنده های مختلف در بدن برسد منجر به تولید سیگنال و ارسال آن به مغز ما می شود و مغز ما روی این سیگنالها فرایند انجام می دهد تا منجر به تولید سیگنالهای جدید و انجام عملکردهای مختلف شود.

پوست ما نیز با داشتن گیرنده هایی حساس به فشار، سرما و گرما و ... سگنالهایی تولید و به مغز ما ارسال می کند.

یکی از مهمترین نقاط برای تامین سیگنالها حرکات بدن ما هست. در دو سر ماهیچه ها گیرنده هایی وجود دارد که با هر حرکت ماهیچه که منجر به منقبض و منبسط شدن آن می شود سیگنالهایی به مغز ارسال می شود. تاندون ها و مفصل ها هر گونه تغییر وضعیت و چرخشی را به صورت سیگنال به مغز ما می فرستند.

در واقع این سیگنالهای حرکتی بیش از 90% از سیگنالهای محرک مغز را تشکیل می دهند.

باقیمانده سیگنالهای محرک ذهن از افکار و احساسات و یادگیری ها تامین می شود.

پس عمده ی سیگنالهای محرک ذهن از حرکت ناشی می شود و این اهمیت حرکت را در سلامتی نقاط مختلف بدن و بخصوص مغز ما نشان می دهد.

در مورد اینکه تاثیر ارتباطات اجتماعی بر سلامتی مغز بیشتر است یا تحرک جسمانی، می توان گفت همان طور که در بالا بررسی کردیم فعالیت های جسمانی بیش از 90% تحریک های لازم برای رشد و سلامتی مغز ما را فراهم می نماید و فعالیت های محرک دیگر نقش تکمیل کننده دارند.

سلول سالم ذهنی سلولی است که تمامی نیازهایش از سوخت و اکسیژن و محرک های حرکتی به طور کامل و خوبی رسیده و ارتباطاتی قوی و زیاد با سلول های مغزی دیگر برقرار دارد و این سبب سلامتی و پایداری زیاد مغز و سلول می شود. در مقابل سلول مغزی که نیازهایش خوب نرسیده دارای ارتباطات کتر و ضعیف تری است که باعث پایداری کمتر سلول مغزی و در ادامه مشکلاتی مانند خطر زوال عقل برای فرد می شود.

پس بهتر است برنامه سالم ورزشی در اولویت فعالیت های ما قرار بگیرد و در ادامه افزایش ارتباطات و فعالیت هایی مانند یادگیری مهارت یا زبان جدید مکمل آن گردد.

برخی از عوامل متابولیکی می توانند برای سلامتی مغز ما مضر باشند: التهاب، اکسیدیتیو استرس(Oxidative Stress) و سمومیت.

همانطور که می دانیم التهاب در بدن مسائل سلامتی زیادی را به وجود می آورد که مغز ما نیز یکی از ارگانهای تاثیر پذیر از التهاب است. عوامل التهاب زا در بدن مانند استرس، شکر و مقاومت به انسولین بسیار برای سلامتی مغز ما مضر هستند.

برخی از موادی که در رژیم غذایی خود مصرف می کنیم و به ما سالم معرفی شده اند برخلاف ظاهر زیبا برای بدن ما بسیار مضرند. روغن های دانه گیاهی که در جریان تولید اکسیده می شوند و محتوای امگا 6 بسیار بالایی دارند در بدن سبب ایجاد التهاب و اکسیدیتیو استرس می شوند که برای سلامتی مغز بسیار مضر است.

ما امروزه در محیطی زندگی می کنیم که مواد سمی زیادی در آن حضور دارند. مواد سمی که سالها پیش اجداد ما با آنها سروکاری نداشتند و بدن ما هیچ گونه آشنایی با این مواد ندارد. سمومی مانند انواع مواد شیمیایی، حشره کش ها، مواد افزودنی، فلزات سنگین و ... . تمامی این مواد ناآشنا به خصوص فلزات سنگین در عملکردهای مغزی اختلال ایجاد می کنند و سبب التهاب در بدن می شوند.

---

اقدامات عملی که می توان برای سلامتی ذهن و جلوگیری از مسائل ذهنی به خصوص زوال عقلی انجام داد:

1- اقدامات پیشگیرانه، ذهن ما ارگانی است که برخلاف ارگانهای دیگر که توانایی بازسازی و برگشت بعد از مراحل پیشرفته بیماری را دارند، این توانایی را ندارد. مثلا بیماری دیابت نوع دو و کبد چرب کاملا برگشت پذیر است ولی زوال عقل اگر در مراحل پیشرفته آن باشد تقریبا نمی توان کاری برای آن انجام داد.

2- حذف مواد مضر برای مغز از رژیم غذایی، شکر و مواد فرآوری شده موادی هستند که به شدت باعث ایجاد التهاب در بدن می شوند که برای مغز ناسالم است. همچنین این مواد باعث ایجاد مقاومت به انسولین می شوند که خود عامل ایجاد التهاب و مغز مقاوم به انسولین است.

3- انتخاب رژیم مناسب مانند کیتوژنیک، این رژیم سالم باعث افزایش تولید موادی به نام کیتون ها در بدن می شود که ضدالتهاب بوده و برای مغز ما بسیار مفیدند.

4- روزه داری متناوب و بلند مدت که باعث افزایش تولید کیتون ها در بدن می شود. همچنین با روزه داری میزان هورمون رشد و BDNF(Brain Drive Nourotophic Factor) در بدن افزایش می یابد که میزان رشد سالم مغز و سیناپس های مغزی را افزایش می دهد و محرک های سلامتی مغز هستند.

5- حذف روغن های ناسالم گیاهی که باعث ایجاد التهاب در بدن می شوند و جایگزینی با روغن های سالم و پایدار مانند روغن های حیوانی.

6- داشتن برنامه ورزشی منظم و سالم.

7- داشتن عادت های سالم مانند مطالعه، مدیتیشن، یادگیری مهارت های جدید و ... .

برای دیدن ویدئوهای بیشتر در مورد کارکردهای بدن از بخش دانلودهای سایت استفاده نمایید. همچنین آگاهی ها و تمرینات دوره فوق العاده گام های اساسی برای سلامتی 1 منبع عالی ای است برای به تعادل دراوردن بدن و رسیدن به سلامتی پایدار و همه جانبه در زندگی.